Het Gardameer in het spoor van grote dichters en kunstenaars

In 1921 schreef Ezra Pound aan James Joyce uit een roze ommuurd hotel dat nog steeds uitkijkt over de haven van Sirmione aan het Gardameer: “Beste Joyce, ik zou willen dat je hier een week door zou brengen met mij. De lokatie is de moeite van de reis waard – zowel Catullus als ik kunnen het garanderen!”

Pound was idolaat van Sirmione en het Gardameer. En het Gardameer is nog altijd meer dan de moeite waard. Treedt ook in het voetspoor van de beroemde dichters en kunstenaars die hier rond hebben gewandeld!

Schrijvers en dichters

Het Gardameer en omgeving is een bestemming die al vanaf de oudheid druk wordt bezocht. De charme van het meer, de magische uitstraling en de romantische stadjes op een steenworp afstand van het meer waren en zijn voor veel schrijvers en dichters een bron van inspiratie. Het is dus niet verwonderlijk dat we het Gardameer en de omliggende steden door de eeuwen heen tegenkomen in het werk van veel beroemde dichters, schrijvers en kunstenaars.

Grotte di Catullo

Gaius Valerius Catullus is bij ons niet zo bekend, maar deze dichter stak in de 1e eeuw de draak met Caesar – en overleefde het, wat hem al een vermelding in de geschiedenisboeken gaf. Hij trok zich terug bij de warmwaterbronnen aan de zuidkant van het Gardameer, in wat nu Sirmione is. Catullus is de eerste dichter van wie bekend is dat hij graag aan het Gardameer vertoefde en die het meer regelmatig terug liet komen in zijn gedichten. Catullus werd ook beschouwd als een van de beste schrijvers van lyrische liefdesverzen over Rome.

Anders dan de naam doet vermoeden, vormen de Grotte di Catullo niet de restanten van het huis waar Catullus heeft gewoond, maar de overblijfselen van een grote Romeinse villa met spa, met zwavelbronnen waar Caesar zelf zou hebben gebaad. De dichter leefde namelijk in de eerste eeuw voor Christus en de villa dateert uit de eerste eeuw ná Christus. De ruïnes zijn zeer spectaculair en ze bevinden zich in een schilderachtig park vol knoestige oude olijfbomen. Het Sirmione schiereiland is uitgegroeid tot een chique maar charmant toeristisch dorpje. met een kasteel en een middeleeuws stadje vol met trendy winkels. Lees hier meer over Sirmione.

In Sirmione vind je ook een bronzen borstbeeld van Catullus. Bij de Grotte di Catullo  zie je een marmeren plaat, met een van Catallus’ gedichten over Sirmione.

Maria Callas in Sirmione

Langs de Via Catullo in Sirmione ligt een grote gele villa. In deze villa verbleef Maria Callas in de jaren vijftig regelmatig samen met haar man Giovanni Battista Meneghini. Ook het park voor de villa is vernoemd naar de bekende operazangeres: Parco Maria Callas. Naast de villa die nog aan Maria Callas herinnert vind je op het Piazza Giosuè Carducci in Sirmione ook het Palazzo Maria Callas, waar regelmatig tentoonstellingen en evenementen worden georganiseerd.

Gabrielle D’Annunzio

Catullus is een brave jongen in vergelijking met de fascistische dichter Gabrielle D’Annunzio, wiens monument voor verdorvenheid – het Vittoriale degli Italiani – op een heuvel in Gardone Riviera aan de westoever van het Gardameer te vinden is. D’Annunzio gebruikte zijn schrijfkunsten en sociale vaardigheden om rijk te worden en hield er zelfs een privé leger op na, dat een stuk van Italië terugvorderde van Joegoslavië vlak voor de Eerste Wereldoorlog. D’Annunzio schreef fascistische oorlogsepistels die hij persoonlijk vanuit een vliegtuig rondstrooide. Hij was ook de uitvinder van het zwarte shirt, dat is uitgegroeid tot het uniform van de facisten. Mussolini, zo wordt gezegd, gaf hem Il Vittoriale in de hoop dat hij daar zou blijven zitten en zijn mond zou houden, maar D’Annunzio liet zich niet zo gemakkelijk de mond snoeren.

Vittoriale degli Italiani

Net als het hol van een James Bond-schurk heeft het Vittoriale degli Italiani iets fascinerends. Je hebt er een prachtig uitzicht op het Gardameer vanaf de boeg van het slagschip Puglia, die is vast gezet op de berg. Nadat D’ Annunzio de Puglia had gebruikt in zijn Joegoslavische campagne, liet hij het naar zijn paleis overbrengen.

De gekke dichter heeft wel meer rare fratsen uitgehaald in zijn woonstee. Zo waren er aparte zalen voor mensen die hij wel en niet leuk vond en stond er een gebalsemde, vergulde schildpad in zijn eetkamer. Hij stond erom bekend regelmarig zijn gasten te verlaten om zich terug te trekken in een salon waar hij, liggend op luipaardhuiden, de dood overpeinsde. D’Annunzio is begraven in een reusachtig mausoleum op de top van de heuvel, onder een monoliet die doen denken aan de gigantische rots uit de film ‘2001: A Space Odyssey’.

William Shakespeare in Verona

Een andere beroemde en geliefde dichter en schrijver die zijn sporen na heeft gelaten bij het Gardameer is William Shakespeare. In Verona vind je Casa di Giulietta, aan de Via Capello, een straat vernoemd naar de Capulets uit de wereldberoemde tragedie van de onmogelijke liefde tussen Romeo en Julia. Dankzij William Shakespeare werd Verona wereldberoemd en werd het de stad van de liefde. Want hoewel Romeo en Julia nooit echt hebben bestaan, heeft de kracht van deze literaire legende en liefdesgeschiedenis de werkelijkheid overtroffen. Het aantal toeristen dat jaarlijks La Casa di Giulietta (Het Huis van Julia) met het bijbehorende balkon bezoekt, is – evenals het aantal liefdeswensen dat op de binnenplaats op de muren is geschreven – ontelbaar groot.

Julia bestond alleen in William Shakespeare’s verbeelding maar de strijdende families, de Capulets en de Montagues, waren echt. Het huis van Julia is niet het paleis dat je misschien zou verwachten, maar heel charmant met een prachtig uitzicht op de stad vanaf de bovenste verdiepingen. En ja, Casa di Giulietta heeft een balkon, waarvandaan je – ten overstaan van een groot publiek – de liefde kunt verklaren aan je partner die hopelijk beneden op je staat te wachten. Naast Romeo en Julia schreef Shakespeare nog twee stukken die zich in Verona afspelen: The Two Gentlemen of Verona en The Taming of the Shrew.

Dante

Dante Alighieri (1265-1321), de vader van de Italiaanse taal en de schrijver van La Divina Commedia (De Goddelijke Komedie), spendeerde zeven jaar van zijn leven in Verona. Verona was een van de toevluchtsoorden en verblijfplaatsen van Dante Alighieri toen hij vanwege politieke redenen in 1302 uit Florence werd verbannen. Verona zorgde voor veel inspiratie voor de verbannen Dante. Hij schreef er de meeste verzen voor zijn Paradiso. Op het Piazza dei Signori, dat ook wel het Piazza Dante wordt genoemd, staat een drie meter hoog standbeeld van Dante. In 1865, ter gelegenheid van Dantes zeshonderdste verjaardag, werd dit marmeren monument ingehuldigd.

Goethe in Malcesine en Torbole

De Duitse dichter Johann Wolfgang Goethe (1749-1832) bracht ook enige tijd door bij het Gardameer in 1786. Hij bezocht daar Torbole en Malcesine en was erg onder de indruk van het Gardameer en omgeving. Toen hij in Malcesine kwam en het indrukwekkende kasteel zag, maakte hij er een prachtige schets van, als aandenken aan deze stad. De Sala Goethe in het kasteel van Malcesine is geheel gewijd aan de schrijver, met naast een aantal teksten ook enkele schetsen van de burcht en het meer. In de aangrenzende tuin staat een borstbeeld van Goethe.

Friedrich Nietzsche in Riva del Garda

De Duitse filosoof en dichter Friedrich Nietzsche (1844-1900) reisde het liefst naar plekken met een voor zijn gezondheid gunstig klimaat. Hij ging daarom graag naar Italië en bezocht gedurende zijn leven verschillende plekken in de laars. Het liefst ging hij alleen op pad, naar de bergen of naar een van de meren, om daar urenlang in zijn eentje te wandelen.

Nietzsche verbleef in 1880 een maand in Riva del Garda. Hier schreef hij lange brieven naar huis, waarin hij vertelt dat de natuur rondom het Gardameer hem erg goed doet. Nietzsche gebruikte het wandelen om zijn gedachten te ordenen en om tot nieuwe inzichten te komen. Onderweg tekende hij tal van notities op, waarna hij weer terug aan zijn bureau op basis daarvan zijn meesterwerken schreef. In Riva del Garda maakte hij de eerste aantekeningen voor zijn boek Morgenröthe, een van zijn belangrijkste werken. Hij bezocht in Riva del Garda ook het sanatorium van de homeopaat Christoff von Hartungen, een plaats waar menig schrijver, dichter en filosoof hoopte op genezing van allerlei (psychische) gezondheidsklachten.

Franz Kafka

Ook de bekende Duitse schrijver Franz Kafka (1883-1924) verbleef in Riva del Garda, in 1909 en 1913. Als herinnering aan dit bezoek draagt een van de straten van het stadje nog altijd de naam van Kafka. In 1909 ging Kafka op vakantie naar het Gardameer en bezocht hij het badhuis Bagni della Madonnina. In 1913 keerde hij terug, dit keer vanwege de (psychische) gezondheidsklachten waaraan hij leed. Hij bezocht net als Nietzsche en Freud het sanatorium van Christoff von Hartungen. Door de schone lucht en het prachtige landschap was het Gardameer voor Kafka een plek waar hij kon ontspannen. In Riva del Garda werd hij tijdens een boottocht verliefd op een Zwitserse, met wie hij mooie momenten op en aan het meer beleefde.

Drie jaar na zijn laatste bezoek aan het Gardameer, in 1917, voltooide Kafka zijn boek Der Jäger Gracchus, dat zich afspeelt in Riva del Garda. Hij vertelt het verhaal van een dode jager wiens geest geen rust kan vinden en ronddoolt. In die drie jaar na zijn laatste bezoek aan het Gardameer maakte Kafka een psychisch zware periode door. Hij keerde met dit verhaal in gedachten dan ook niet voor niets terug naar Riva del Garda en het Gardameer, waar hij veel positieve ervaringen had opgedaan en rust had gevonden. De jager Gracchus, die in dit verhaal rust zoekt, lijkt de psychische toestand en gedachten van Kafka in deze periode te weerspiegelen.

David H. Lawrence in Gargnano

Ook de beroemde Britse schrijver David Herbert Lawrence (1885-1930) was gegrepen door de schoonheid van het Gardameer. Lawrence en zijn minnares verbleven van augustus 1912 tot april 1913 in Villa Igea (nog altijd te zien aan de Via Colletta 44 in Gargnano). Daarna brachten ze nog enige tijd door in een villa direct aan het Gardameer.

Tijdens zijn verblijf in Gargnano legde Lawrence de laatste hand aan zijn boek Sons and Lovers, werkte hij aan meerdere dichtbundels en schreef hij een aantal hoofdstukken voor zijn reisverslag Twilight in Italy dat in 1916 verscheen en waarin zijn fascinatie voor het Gardameer duidelijk naar voren komt. Ook in zijn brieven, later gebundeld in The Letters, kan je lezen hoe lovend Lawrence schrijft over zijn verblijf aan het Gardameer en hoe hij ervan genoot hier te zijn.